Van 29 november tot en met maandag 6 december 2021 wordt dit jaar het joodse chanoekafeest gevierd. Het centrale object van dit feest is de negenarmige kandelaar, chanoekia genaamd. In Museum Sjoel Elburg is momenteel een prachtige, zilveren en deels vergulde strak vormgegeven chanoekia te bezichtigen van ontwerper Piet Cohen.

In de apocriefe boeken van de Makkabeeën staat de vertelling van het chanoekafeest. In de tweede eeuw voor Christus vernietigde de Syrisch-Hellenistische koning Antiochus IV Epifanus de tweede joodse tempel en roofde hij alle bijzondere attributen van de tempel, waaronder de lampenstandaard met alle toebehoren. Deze lampenstandaard had volgens de traditie zeven armen. 

Heroverd
Antiochus had echter buiten de waard gerekend, want onder leiding van Judas de Makkabeeër heroverden joodse verzetsstrijders de tempel. Ze wijdden het altaar weer in en staken de lampen aan. Deze altaarwijding zou voortaan jaarlijks acht dagen lang gevierd worden. Dit is de oorsprong van het chanoekafeest, dat in latere joodse bronnen genoemd wordt. Net als de bekende legende die met dit feest verbonden is, namelijk dat de zevenarmige kandelaar op wonderlijke wijze acht dagen brandde op een flesje olie dat slechts voor één dag voldoende was.

Chanoekia
De legende leidde tot de ‘geboorte’ van de negenarmige kandelaar: de chanoekia. De chanoekia verbeeldt dat de zevenarmige tempelkandelaar acht dagen lang brandde, op één flesje olie. Op een typische chanoekia staat één kaarsje of lampje een beetje apart, opzij of boven de andere uit. Dit kaarsje verbeeldt het oorspronkelijke flesje olie; het wordt de ‘sjamasj’ of dienaar genoemd: degene die de andere aansteekt. Acht dagen + één sjamasj hebben dus geleid tot het ontwerp van een kandelaar met 8+1, oftewel 9 armen. 

Liederen en lekkernijen
Gedurende de acht dagen van Chanoeka wordt elke dag één kaarsje meer aangestoken. Bij Chanoeka horen ook speciale liederen, een spel met een tol (sevivon of dreidel genaamd), en lekkere hapjes die veel olie bevatten, zoals beignets (soevganiot), indachtig de wonderlijke vermenigvuldiging van de olie in de tempel.

Sjoel
Een prachtige zilveren en deels vergulde chanoekia is nu in Museum Sjoel Elburg te zien. Het is een heel speciale, een kunstobject. Hij is gemaakt door ontwerper Piet Cohen, van wie tot en met 8 januari meer werk is te zien in Museum Sjoel Elburg.

Wie is Cohen?
Piet Cohen (1935) is in Arnhem geboren en dook tijdens de Tweede Wereldoorlog onder bij een katholiek gezin in Zuid-Limburg. Na de oorlog volgde hij in Maastricht een opleiding tot meubelmaker. In 1950 verhuisde het gezin Cohen naar Israël. Daar woonde Piet in een kibboets en diende hij in het leger. Daarna werkte hij bij het Israel Institute of Industrial Design aan het Technion in Haifa.

Naar Amerika en Nederland
In 1960 kon hij met een beurs gaan studeren in Amerika aan het Philadelphia Museum College of Art, waar hij zijn studie industrieel ontwerpen succesvol afrondde. In 1970 verhuisde hij naar Nederland en begon hij een bureau voor het ontwerpen van consumptiegoederen voor bedrijven. Ook gaf hij les aan de afdeling Industrial Design van de Gerrit Rietveld Academie in Amsterdam.

Ceremoniële objecten
Vanaf 1993 ontwikkelde hij zich tot toonaangevend ontwerper van moderne joodse ceremoniële objecten. In zijn vaak strak vormgegeven objecten zijn de religieuze functie en de gebruiksfunctie altijd herkenbaar. Cohens objecten zijn grotendeels vervaardigd van zilver, maar ook ontwerpt hij tot op de dag van vandaag objecten in andere, ook goedkopere materialen zoals roestvrij staal en kunststof. Het is de bedoeling dat zijn objecten voor ieder joods huisgezin betaalbaar moeten zijn.

Interieurs
Piet Cohen werd ook vermaard door zijn ontwerpen van interieurs van synagogen in binnen- en buitenland. Van zijn hand is het in 2020 ontworpen herdenkingsmonument “Nooit meer teruggekomen” voor de 166 joodse oorlogsslachtoffers in zijn woonplaats Amstelveen.

Het werk van Cohen maakt deel uit van de tentoonstelling “Judaica² – ceremoniële objecten van Jet Naftaniel-Joëls en Piet Cohen”, te zien tot en met 8 januari 2022. Zie ook www.sjoelelburg.nl

Geraadpleegde bronnen:
- https://www.pthu.nl/bijbelblog/2017/12/chanoeka-chanoekia-en-menora/
- “Judaica² – ceremoniële objecten van Jet Naftaniel-Joëls en Piet Cohen”, uitgave van Museum Sjoel Elburg, prijs € 2,50