Vastberaden en veelbelovend, dát kenmerkte de jonge joodse kunstenaar Max van Dam, die tachtig jaar geleden, waarschijnlijk op 20 september 1943, in Sobibor werd vermoord. Een gedreven talent dat door bleef schilderen, tot zelfs in het vernietigingskamp toe. Max van Dam: ‘Ik ben gelukkig dat ik een schilder ben!’

Precies op de dag dat Max van Dam (1910-1943) waarschijnlijk werd vermoord, op 20 september 1943, wordt er in Museum Sjoel Elburg een tentoonstelling over hem geopend. Waarschijnlijk, want we weten het niet voor honderd procent zeker. ‘Er zijn nog steeds open vragen rond Max van Dam’, zegt Frederieke Jeletich-Visser, gastconservator van de tentoonstelling, tijdens de opening. Soms wordt er opeens een tipje van de sluier uit het verleden opgelicht, vaak ook niet. Dan blijft het gissen naar wat zich precies afspeelde in de laatste dagen van Max van Dam.

Vakkennis
Zeker is wel dat Max van Dam zich na een mensonterend transport vanuit het Franse doorgangskamp Drancy bij aankomst in Sobibor op 28 maart 1943 meldt als kunstschilder en winnaar van de prestigieuze Prix de Rome. Op grond van zijn vakkennis wordt hij met dertig andere mannen als Arbeitshäftling (‘werkjood’) ingezet. Daar portretteert hij onder anderen SS-Oberscharführer Karl Frenzel. 

Maler komm ‘raus
Medio april 1943 vindt er een executie plaats van vrijwel alle Nederlanders die dan nog als Arbeitshäftling in Sobibor leven. De executie is een vergeldingsdaad voor het graven van een ondergrondse gang waarmee de Nederlanders een vluchtpoging voorbereiden. Volgens een ooggetuige herkent Frenzel de schilder in de opgestelde rij van tweeënzeventig mannen en haalt hij Max van Dam er tussenuit met de woorden: ‘Maler komm ‘raus’. Blijkbaar is de SS’er tevreden over het werk van Max van Dam en wil hij dat zijn portret door hem wordt voltooid…

Opstand tachtig jaar geleden
Vijf maanden later wordt Max van Dam alsnog vermoord. De exacte datum waarop dit plaatsvindt, is niet bekend. Het gebeurt waarschijnlijk op of rond 20 september 1943, kort voor de grote opstand in Sobibor op 14 oktober 1943 (volgende maand dus tachtig jaar geleden). Het portret van SS-Oberscharführer Frenzel is daarmee waarschijnlijk een van de laatste werken die Van Dam realiseert. 

Boek
Op de expositie wordt het levensverhaal van Max van Dam vertelt, met veel origineel werk, maar ook reproducties, die konden worden gemaakt dankzij een fotograaf en Stichting Sobibor. Met brieven van zijn hand, die Max van Dam schreef, onder anderen aan zijn mecenas Jaap Hemelrijk. Het rijkelijk geïllustreerde boek ‘Vastberaden en veelbelovend – Max van Dam, 1910-1943’ vertelt eveneens het verhaal van Max van Dam. Het eerste exemplaar werd aangeboden aan Jacqueline de Jong, de dochter van Hans en Alice de Jong, met wie Max was bevriend. Max probeerde in 1943 met Alice en haar vierjarige dochtertje Jacqueline het neutrale Zwitserland te bereiken. Na een razend spannende vlucht van Amsterdam, Antwerpen en Parijs bereikte het drietal de grens, maar werd Max opgepakt en naar Drancy overgebracht. 

• Het boek ‘Vastberaden en veelbelovend – Max van Dam, 1910-1943’ is een uitgave van W Books. Het is te koop in onze museumwinkel voor € 34,95.