Vrijdag 27 januari 2023 om 13.00 uur wordt in Elburg voor de tweede keer de Holocaustherdenking gehouden. De organisatie ligt in handen van Museum Sjoel Elburg. Medewerking wordt verleend door de gemeente Elburg en leerlingen van het Nuborgh College Oostenlicht.
Het programma van de Holocaustherdenking in Elburg ziet er als volgt uit:
datum vrijdag 27 januari 2023
aanvang 13.00 uur
waar Joodse begraafplaats op de Oosterwal
opening Jan Swager, voorzitter bestuur Museum Sjoel Elburg
toespraak Jan Nathan Rozendaal, burgemeester van Elburg
toespraak Mirjam Samson, lid werkgroep educatie Museum Sjoel Elburg
opvoering scholieren Nuborgh College Oostenlicht
20 namen voorgelezen
Kaddisj-gebed Willy Samson
minuut stilte allen
leggen van steentjes allen
Ongeveer twaalf OT3-leerlingen van het Nuborgh College, locatie Oostenlicht, nemen een dramatische uitbeelding van de jodenvervolging voor hun rekening. Willy Samson spreekt het kaddisj-gebed uit.
Idee
Vorig jaar, in 2022, werd voor het eerst in Elburg de Holocaust herdacht. Het idee was ontstaan bij Bep de Waard-Ruijs, lid van de tentoonstellingscommissie van Museum Sjoel Elburg en kenner van de geschiedenis van de joden in Elburg. Zij legde de vraag neer bij het bestuur van Museum Sjoel Elburg of mogelijk was op plaatselijk niveau de Holocaust te herdenken. Haar voorstel werd opgepakt en uitgewerkt door de bestuursleden Jan Swager, Teun Breen en Gerard van der Velde. Op 27 januari 2023 is het wederom zover.
Waarom 27 januari?
Op 27 januari 1945 werd concentratiekamp Auschwitz bevrijd. Daarom is deze datum door de Verenigde Naties aangewezen als internationale herdenkingsdag voor de Holocaust. Over de hele wereld vinden op deze dag herdenkingen plaats.
Tekst die tijdens de opvoering gelezen wordt:
Adolf Hitler kwam in Duitsland aan de macht in 1933. Wat hij van plan was met de Joden, had men in zijn boek “Mein Kampf” kunnen lezen. Het bord met “Verboden voor Joden” heeft vanaf april 1941 op een van de wallen van Elburg gestaan.
Na het veroveren van het grootste deel van West-Europa besloot Hitler ergens in 1941 de Joden te vermoorden toen deportatie naar het oosten (Rusland) niet mogelijk was gebleken. Dit plan werd in januari 1942 besproken in een paar uur tijd in een villa aan de Wannsee in Berlijn. Tijdens de vergadering werden de aanwezigen bijgepraat over de “Endlösung der Judenfrage” (de eindoplossing van de Joodse kwestie). In de notulen staat te lezen dat het de bedoeling was ruim 11.000.000 Joden om te brengen. Het betrof niet alleen Joden binnen het Duitse rijk en door Duitsland bezette landen, maar ook in bevriende, vijandelijke en neutrale staten zoals bijvoorbeeld Italië, het Verenigd Koninkrijk en Zweden. Onder de codenaam “Aktion Reinhard”, genoemd naar Reinhard Heydrich (bijgenaamd het “blonde beest”) werden in 1942 en 1943 ongeveer 1,7 miljoen Joden, vooral uit Polen en andere Oost-Europese landen, vermoord in de gaskamers van de drie vernietigingskampen van Aktion Reinhard. Dat zijn Bełżec (435.000 doden), Sobibór (170.000, waarschijnlijk meer) en Treblinka (900.000). De schattingen van deze aantallen lopen uiteen en liggen waarschijnlijk hoger. Deze kampen waren geen concentratiekampen waar mensen bij elkaar werden gebracht en gehouden, maar vernietigingskampen waar de slachtoffers direct na aankomst werden vermoord in gaskamers met de uitstoot van koolmonoxide, door dieselmotoren. Slechts een klein aantal Joden werd in leven gehouden om te helpen bij het moordproces. In november 1943 eindigde Aktion Reinhard. De kampen werden ontmanteld en de lichamen van de slachtoffers opgegraven en verbrand. Daarna plaatsten de nazi’s bomen op het terrein om hun misdaden uit te wissen. Tussen augustus en oktober 1942 bereikte de uitroeiing een dieptepunt toen in 100 dagen 1,3 miljoen mensen in deze drie kampen werden vermoord. Uit Belzec ontsnapten slechts twee mensen.
Daarvoor waren alleen al vanaf zomer 1941 in Rusland 1,5 miljoen Joden dood geschoten door speciale eenheden in de “Holocaust met kogels”. Het moorden door schieten moest anders omdat de vernietigingseenheden dit gruwelijke werk nauwelijks nog aankonden. De eerste experimentele testen met het pesticide Zyklon B, waarbij uit blikken blauwzuurgas vrijkwam, waren al in augustus 1941 uitgevoerd in de kelders van Auschwitz I op Russische krijgsgevangenen en zieke Polen. Daarna werd op de Wannsee-conferentie besloten tot grootschalige vergassing en verbranding van de Joden. Zo konden bijvoorbeeld in de nieuwe crematoria van Auschwitz II Birkenau in 24 uur tijd 4.500 mensen worden verbrand. Naast de aantallen van de vernietigingskampen van Aktion Reinhard komen daar nog bij die van Auschwitz (1,1 miljoen), Majdanek (100.000; schattingen tot 300.000) en Chelmno (150.000; schattingen tot 400.00) met nog eens 1,4 miljoen doden.
