Opstand vernietigingskamp herdacht (1943-2013) in Elburg
Tentoonstellingen:
Er reed een trein naar Sobibor (Museum Sjoel Elburg)
Het geheugen van de grond (Museum Elburg)
27 september 2013 – 1 februari 2014
Op donderdag 26 september 2013 opende de heer C. Cornielje, Commissaris van de Koning in Gelderland, een bijzonder tentoonstellingsproject over het vernietigingskamp Sobibor in Polen in twee Elburgse musea. Daarbij zullen onder andere Dr. Piotr Perczyński, plaatsvervangend ambassadeur van Polen in Nederland, Janusz Wołosz, secretaris van de Poolse ambassade, burgemeester F.A. de Lange van Elburg, Mr Holaczuk, burgemeester van Wlodawa, Mariusz Telepko, museumdirecteur uit Wlodawa, Marek Bem en Wojciech Mazurek, initiatiefnemers van het archeologisch onderzoek, bestuursleden van de Stichting Sobibor en prof. dr. A. heertje aanwezig zijn. Aansluitend hield prof. dr. J.Th.M. Houwink ten Cate een korte inleiding houden over het vernietigingskamp Sobibor.
Volgens de laatste gegevens zijn in Sobibor 170.165 mensen vermoord, waaronder 34.295 Nederlandse joden. Onder hen waren tien joods-Elburgse slachtoffers. Aan hen wordt speciale aandacht besteed.
De tentoonstellingen herdenken ook een spectaculaire uitbraakpoging uit het concentratiekamp. Op 14 oktober 2013 is het precies 70 jaar geleden dat circa 300 Arbeitshäftlinge erin slaagden uit het vernietigingskamp Sobibor te vluchten. De meesten van hen kwamen om bij de klopjacht die daarop volgde. Ook de joden die in het kamp waren achtergebleven, werden vrijwel allemaal gedood. De nazi’s besloten na de opstand Sobibor met de grond gelijk te maken. Sobibor leek van de aardbodem verdwenen. Pas sinds de archeologische opgravingen de laatste jaren begint Sobibor de aandacht te krijgen die het verdient. Met het tentoonstellingsproject willen Museum Elburg en Museum Sjoel Elburg een bijdrage leveren aan de herdenking van deze geschiedenis die nooit vergeten mag worden.
Er reed een trein naar Sobibor
Tussen 2 maart en 20 juli 1943 vertrokken 19 treinen met ruim 34.000 mensen uit kamp Westerbork naar Sobibor. Jules Schelvis (1921) behoorde op 1 juni 1943 tot de 3006 Joden die op transport gingen. Na de oorlog bleek dat hij de enige overlevende van het transport was. Op de tentoonstelling in Museum Sjoel Elburg staat zijn persoonlijke en indringende verhaal centraal. Zijn getuigenissen worden gecombineerd met informatie over de transporten en de levensverhalen van de tien joodse Elburgers die in Sobibor zijn omgekomen.
Het geheugen van de grond
Museum Elburg licht een tipje van de sluier op van ‘hoe het werkelijk was’ met een internationale tentoonstelling van de archeologische werkzaamheden op het terrein van het voormalige nazi-vernietigingskamp in de jaren 2001-2012. Tijdens dit onderzoek is een deel van de infrastructuur van het kamp gelokaliseerd en beschreven, waaronder Kamp III (massagraven), Kamp II (de weg die naar de gaskamer leidde), het voorkamp en een tiental andere objecten. Met deze kennis kan het verhaal van Sobibor – hoe onvoorstelbaar ook – steeds beter verteld worden. In aanvulling op deze tentoonstelling is werk te zien van beeldend kunstenaar Jenna Tas (1933). Zij is van joodse komaf en voelt een grote betrokkenheid bij het joodse volk en bij wat de joden is aangedaan in de Tweede Wereldoorlog. Die betrokkenheid is terug te zien in de thematiek van haar werk waarvoor zij verschillende materialen en technieken gebruikt. Het werk dat in de expositie in Museum Elburg te zien is, is een afgeleide van een eerder project van Jenna Tas: In Memoriam. Tas heeft de leistenen die zij voor dat kunstwerk heeft gebruikt vertaald in honderden steentekeningen die samen een individueel grafveld vormen. De strofe uit een gedicht van Paul Célan – Al die namen, al die meeverbrande namen, zoveel gezegende as – sluit daar perfect bij aan.
Samenwerking
Sobibor 1943-2013 kwam tot stand door een unieke samenwerking tussen de Museum Sjoel Elburg, Museum Elburg, Museum van het Łęczyńsko-Włodawski Merengebied te Włodawa (Muzeum Pojezierza Łęczyńsko-Włodawskiego we Włodawie), het Nationaal Cultuurcentrum (Narodowe Centrum Kultury), de Stichting voor Pools-Duitse Verzoening (Fundacja PolskoNiemieckie Pojednanie), Herinneringscentrum Kamp Westerbork en de Stichting Sobibor. Het project is mede mogelijk gemaakt door de Provincie Gelderland en de gemeente Elburg.