CHANOEKIA, LAMP VAN HET WONDER

Meer dan veertig bijzondere chanoekia’s, lampen gebruikt bij het Inwijdingsfeest van de Joodse tempel, zijn vanaf 1 november 2012 te zien in een nieuwe tentoonstelling in museum Sjoel Elburg.De tentoongestelde lampen zijn nog niet eerder voor het publiek te zien geweest, het zijn stuk voor stuk topstukken afkomstig uit een particuliere collectie. Het is ook de eerste keer dat er in Nederland speciaal aan deze lampen een tentoonstelling wordt gewijd. De exclusieve lampen worden geëxposeerd in de nieuwe zaal die onlangs door Prinses Máxima is geopend.

De chanoekia’s behoren tot de collectie van het echtpaar Verhoeven-De Jonge, collectioneurs van  Joodse gebruiksvoorwerpen. De chanoekia’s zijn een onderdeel van hun hele collectie.  In overleg met de conservator van de Sjoel  zijn de meest bijzondere exemplaren voor deze tentoonstelling geselecteerd. Het zijn zowel exemplaren met een achterwand die staan of aan de muur worden gehangen, als kandelaars met negen armen.

Europa
De meeste geëxposeerde chanoekia’s stammen uit de achttiende en negentiende eeuw. De Nederlandse exemplaren zijn meestal van koper gemaakt, maar er zijn ook chanoekia’s  van tin en zilver afkomstig uit Duitsland, Oostenrijk-Hongarije, Polen, Rusland en zelfs een uit Marokko. De gebruikte materialen zorgen ervoor dat het licht door weerspiegeling de hele kamer in komt.

Een aantal van de achttiende Nederlandse koperen chanoekia’s hebben uitgezaagde tulpen in de achterwand waarop in reliëf harten, bollen en bloemen zijn aangebracht. Door deze bollingen weerkaatst het licht goed. Totaal anders is een lamp die begin negentiende eeuw in Polen is gemaakt. Deze is opgebouwd in de vorm van de Heilige Ark met in het midden de deurtjes zoals die in een gebruikte synagoge nog voorkomt. De versiering tegen de gladde achterwand bestaat uit dunne zilveren draden, filigrain-werk, die in een bepaald patroon gebogen zijn. Ook de stijlen van een van de twintigste eeuw zijn te zien: een van de koperen Nederlandse lampen heeft Jugendstil motieven, een Duitse zilveren kandelaar doet denken aan de stijl van het Bauhaus. Aan de motieven is soms ook de herkomt te zien: in de achterwand van de Marokkaanse chanoekia zijn de vormen van Arabische raamkozijnen te herkennen.

Inwijdingsfeest
Deze typische lichtbronnen worden gebruikt tijdens het Chanoekafeest, het inwijdingsfeest. Dit vindt plaats in december als herinnering aan de herinwijding van de tempel in Jeruzalem in 165 voor Christus. Het feest duurt acht dagen. Iedere dag wordt een volgend olielichtje of kaars aangestoken met een negende lichtje. In de expositie worden ook drie korte films vertoond waarop mensen vertellen hoe zij het Chanoekafeest beleven, wat zij hun mooiste chanoekia vinden en welk lied zij tijdens het feest zingen.

Publicatie
Bij de tentoonstelling verschijnt een catalogus over het gebruik van deze lampen. Alle geëxposeerde voorwerpen zijn full colour afgebeeld en worden uitgebreid beschreven. Het is de eerste Nederlandstalige publicatie over deze lampen. Deze catalogus wordt uitgegeven door het museum als eerste in een reeks. Ieder jaar zal een nieuw nummer in deze reeks gaan verschijnen. De catalogus is tijdens de tentoonstelling verkrijgbaar in het museum.

Elburg, 21 oktober 2012