Op maandag 27 januari 2025 wordt in Elburg voor de vierde keer de Holocaustherdenking gehouden. De herdenking vindt plaats bij de Joodse begraafplaats op de Oosterwal. De organisatie ligt in handen van Museum Sjoel Elburg. Medewerking wordt verleend door de gemeente Elburg en leerlingen van het Van Kinsbergen College.

Het programma van de Holocaustherdenking in Elburg ziet er als volgt uit:

Waarom 27 januari?
Op 27 januari 1945 werd concentratiekamp Auschwitz bevrijd (dit jaar tachtig jaar geleden). Daarom is 27 januari door de Verenigde Naties aangewezen als internationale herdenkingsdag voor de Holocaust. Over de hele wereld vinden op deze dag herdenkingen plaats. In Nederland is de Nationale Holocaust Herdenking (voorheen Auschwitzherdenking) de door het Nederlands Auschwitz Comité op de laatste zondag in januari georganiseerde herdenking van de slachtoffers van de Holocaust.

Jizkor-gebed
Het Jizkor is een gebed voor de zielenrust van overledenen. Een speciale versie ervan wordt gezongen tijdens Jom Hasjoa, de dag die in de naoorlogse periode is gekozen om de vermoorde Joden te herdenken; op deze dag begon in april 1943 de opstand van het getto van Warschau. 

Holocaust of Shoah?
Beide zijn begrippen voor de systematische moord op de Europese Joden door de nazi’s gedurende de Tweede Wereldoorlog. Het woord Holocaust is afgeleid van het Griekse woord ‘holocauston’ en betekent ‘offer voor een heidense god’. Het werd ook wel gebruikt in de betekenis van ‘grote vernietiging’ of ‘vernietigend vuur’. De moord op de Joden was geen offer. Daarom spreekt men in Israël en in Joodse kringen meestal van de Shoah, een Hebreeuws woord dat ‘vernietiging’ betekent.

Achtergrond
Adolf Hitler kwam in Duitsland aan de macht in 1933. In zijn boek Mein Kampf gaf hij aan wat hij van plan was met de Joden. Na het veroveren van het grootste deel van West-Europa besloot Hitler in 1941 de Joden te vermoorden toen deportatie naar het oosten (Rusland) niet mogelijk was gebleken. Dit plan werd in januari 1942 besproken in een paar uur tijd in een villa aan de Wannsee in Berlijn. 

Tijdens de vergadering werden de aanwezigen bijgepraat over de ‘Endlösung der Judenfrage’ (de eindoplossing van de Joodse kwestie). In de notulen staat te lezen dat het de bedoeling was ruim 11.000.000 Joden om te brengen. Het betrof niet alleen Joden binnen het Duitse rijk en door Duitsland bezette landen, maar ook in bevriende, vijandelijke en neutrale staten zoals bijvoorbeeld Italië, het Verenigd Koninkrijk en Zweden. Onder de codenaam ‘Aktion Reinhard’, genoemd naar Reinhard Heydrich (bijgenaamd het ‘blonde beest’) werden in 1942 en 1943 ongeveer 1,7 miljoen Joden, vooral uit Polen en andere Oost-Europese landen vermoord in de gaskamers van de drie vernietigingskampen van Aktion Reinhard. Dat zijn Bełżec (435.000 doden), Sobibór (170.000, waarschijnlijk meer) en Treblinka (900.000). 

Vernietigingskampen
De schattingen van deze aantallen lopen uiteen en liggen waarschijnlijk hoger. Deze kampen waren geen concentratiekampen waar mensen bij elkaar werden gebracht en gehouden, maar vernietigingskampen waar de slachtoffers direct na aankomst werden vermoord in gaskamers met de uitstoot van koolmonoxide, door dieselmotoren. Slechts een klein aantal Joden werd in leven gehouden om te helpen bij het moordproces. In november 1943 eindigde Aktion Reinhard. De kampen werden ontmanteld en de lichamen van de slachtoffers opgegraven en verbrand. Daarna plaatsten de nazi’s bomen op het terrein om hun misdaden uit te wissen. Tussen augustus en oktober 1942 bereikte de uitroeiing een dieptepunt toen in een tijdsbestek van 100 dagen 1,3 miljoen mensen in deze drie kampen werden vermoord. 

Kogels
Daarvoor waren alleen al vanaf zomer 1941 in Rusland 1,5 miljoen Joden doodgeschoten door speciale eenheden in de ‘Holocaust met kogels’. Het moorden door schieten moest anders omdat de vernietigingseenheden dit gruwelijke werk nauwelijks aankonden. De eerste experimentele testen met het pesticide Zyklon B, waarbij uit blikken blauwzuurgas vrijkwam, waren al in augustus 1941 uitgevoerd in de kelders van Auschwitz I op Russische krijgsgevangenen en zieke Polen. Daarna werd op de Wannsee-conferentie besloten tot grootschalige vergassing en verbranding van de Joden. Zo konden bijvoorbeeld in de nieuwe crematoria van Auschwitz II Birkenau in 24 uur tijd 4500 mensen worden verbrand. Naast de aantallen van de vernietigingskampen van Aktion Reinhard kwamen daar nog bij die van Auschwitz (1,2 miljoen), Majdanek (100.000; schattingen tot 300.000) en Chelmno (150.000; schattingen tot 400.000) met nog eens 1,4 miljoen doden.