Dinsdag t/m zaterdag van 11.00 tot 17.00 uur geopend

Vierhouten – Pas-Opweg – Het Verscholen Dorp

In de bossen bij Vierhouten, aan de Pas-Opweg, ontstaat in het voorjaar van 1943 Het Verscholen Dorp. Dit geheime dorp is opgericht door advocaat Edouard von Baumhauer uit Vierhouten. Door de grote toeloop van joodse onderduikers zijn er op dat moment in de wijde omgeving nauwelijks meer geschikte schuilplaatsen te vinden. Baumhauer zoekt samenwerking met de gepensioneerde Dionysius Dirk Bakker (opa Bakker) en zijn vrouw Cornelia Bakker-van Rheenen (tante Cor).

Tot eind oktober 1944 wonen in het dorp tussen de 80 en 100 mensen. Veel joden, maar ook mannen die weigeren om voor de Duitsers te werken en verzetsmensen. Later arriveren geallieerde piloten, een ontsnapte Russische krijgsgevangene, een Italiaan en een gedeserteerde Duitser.

Opa Bakker en tante Cor zorgen, met hulp van velen, voor de bevoorrading van het dorp.

Op 29 oktober 1944 wordt het dorp ontdekt. Twee SS’ers zijn aan het jagen en horen houtzagen in het bos. Ze zien op een van de paden een jongen lopen. Ze pakken hem vast, schieten in de lucht en roepen dat de bewoners tevoorschijn moeten komen. Tevergeefs. Er komt niemand. De SS’ers besluiten versterking te halen. De onderduikers vluchtten alle kanten op. Enkele uren later omsingelen honderd Duitsers het dorp. Ze gooien met handgranaten en vernietigen de hutten. Er worden acht joodse onderduikers gevangengenomen. Zij worden meegenomen naar Vierhouten, naar het voormalige kamphuis De Paasheuvel. Daar worden twee joden gedood, de zes anderen worden aan de Tongerenseweg vermoord.

Wie er in het geheime dorp gewoond hebben is niet precies bekend. In 2019 publiceert Jeroen Thijssen in zijn boek Het Verscholen Dorp. Ondergronds op de Veluwe 1943-1944 de volgende lijst.

Joden
Bartfeld, Erni (1929)
Bartfeld, Max (vader)
Bartfeld, Walter (1931 latere naam Ze’ev Bar)
Bartfeld-Weiser, Claire (moeder)
Bendien, Karel (Engelse leraar uit Arnhem)
Bendien, Annie (echtgenote van Karel)
Bendien, Eva (dochter)
Bertha, tante (vrouw van Otto Levy)
Bloemgarten, Salvador (Dorke, 1924)
Bloemgarten, Eddy (jongere broer van Salvador)
Boer de, Izak (Piet, fotograaf uit Amsterdam)
Boer de, Annie (Ina, tweede vrouw van Izak)
Boer de, Elly
Boer de, Jaap (zoon van Izak uit zijn eerste huwelijk)
Boer de – de Vries, Jopie? (vrouw van Jaap)
Boer de, Jetta (dochter van Izak, zus van Jaap)
Düsseldorp, Femma
Duyzend, Leni ( Klasgenootje van Anne Frank, bekommerde zich om Herman Löwenberg)
Eckstein, Bart (1919. Medisch student. Verloofd met Hannie Hamburger)
Ermann, Ralph
Esso van, Berthold Isidor (1909. Duikt na ontdekking kamp in Nunspeet onder. Wordt op de avond van 13 april 1945 bij de haven van Elburg vermoord, samen met zijn joodse vriend Louis Gast)
Esso van–Bloemendal, Ilse (vrouw van Berthold) NB. Juiste naam is Louise Roozendaal
Esso, zoontje
Friedeberg, Walter (1898, Duitse jood uit Den Haag)
Friedeberg, Rika (1899, Nederlandse vrouw van Walter)
Friedeberg, Alfred (zoon, ca. 16 jaar)
Gunelin, Hans
Hamburger, Hannie (1921, verloofde van Bart Eckstein)
Hamburger, Floor (1924, zus van Hannie en Wim)
Hamburger, Wim (1922)
Härz, Benjamin (Ben, textielwinkel Harderwijk)
Härz, Betje (Betty, 1932, dochter van Benjamin)
Härz, Hartog (Harry, 1936, zoon van Benjamin)
Härz. Jetje (Jetty, 1930, dochter van Benjamin)
Härz-Meiboom, Roosje (Rosie, 1905, echtgenote van Benjamin)
Hoedemaker, Max (Gompes, 1871, Manufacturier Arnhem)
Hoedemaker-Schoonhoed, Kaatje (1878)
Hoeden van der, W (journalist, Zwolle)
Italiaander, Edith
Jacobs-Sluis, Sara (Suze, 1905)
Leeuw de, Arnold (Almelo, 1886)
Leeuw de, Herman Louis (NB. Onjuist! Herman is overleden in juli 1939 in Almelo)
Leeuw, de, Johan (zoon van Arnold, 1915)
Leeuw-Weijl, Louisa Mathilda (echtgenote van Arnold, 1894)
Liever de, Philip (journalist, Nijkerk)
Loman, Carel
Loman-Löwenhardt, Louise (echtgenote van Carel)
Loman, Floris (zoon van Carel)
Löwenberg, Herman (1938, zonder ouders)
Löwenhardt, Heinz
Löwenhardt, Hermina (jongste?)
Meijers, Arend Samuel (Arend, 1898, Voorburg)
Meijers, Suze Evelien (Suzelien, 1931)
Meijers, John Roedolf (1938)
Meijers-de Kadt, Wilhelmina (Wil, 1905)
Oppenheimer, Bertha
Rimini, Leendert (1898)
Rimini-Blog, Esther (1901)
Sluis, Netty (1907, zus van Sara Jacobs-Sluis)
Speijer, Hartog (1885, advocaat)
Speijer-Vorst, Sophia (1890, vrouw van Hartog)
Tak, Jules
Terpstra, Man van Irma
Terpstra, Irma (Jacobowitz?)
Voorkaas, Jan
Zuiden van, Jacob (echtgenoot van Clara)
Twee joodse kinderen

Verzetsmensen
Kamp, Jan (verzetsman uit Elburg)
Kamphorst, Willem (Ermelo)
Wim, (Verzetsman)

Deserteurs
Kushma (Irkoets, Siberië, gevlucht uit Duitse krijgsgevangenschap)
Peter (Duits soldaat, deserteur)
Vasalino, Guidel (Italiaanse deserteur uit de Organisatie Todt)

Geallieerde militairen
Blakemore, E.J (1919, Engelsman, Officer, Lancaster)
Duncliff, Derek (Engelsman, Captain RAF, Coventry)
Mallison, Geoffrey (1922, Glider Pilot)
Noble, Charles (1919, Engelsman, Captain-arts)
Parsons, Kenneth (1921, Engelsman, Flying officer)
All Knowlton (1910, Amerikaan, Boordschutter)
Stearns, Caroll (1922, Tweede Luitenant)
Wilson, James (1924, Amerikaanse piloot)
Tom Reilly (1924, sergeant. NB. Ontbreekt op de lijst van Thijssen)
Jack Graven (1914, Luitenant. NB Ontbreekt op de lijst van Thijssen)

Bronnen:

  • W. Noordman, Gevangen op de Veluwe. De ervaringen van ondergedoken geallieerde militairen op de Noordwest-Veluwe 1944-1945. Kampen, 1998
  • J. Thijssen, Het Verscholen Dorp. Ondergronds op de Veluwe 1943-1944, Amsterdam, 2019
  • A.Visser, Het Verscholen Dorp. Verzet en onderduikers op de Veluwe, Wezep, 1984

Hut in Het Verscholen Dorp