Op de Holocaustherdenking bij de Joodse begraafplaats in Elburg, op de Oosterwal, 27 januari 2023, stonden velen stil bij de Joodse inwoners die vanuit Elburg naar de vernietigingskampen zijn weggevoerd om nooit meer terug te keren. Onderstaand de toespraak van Jan Swager, voorzitter van het bestuur van Museum Sjoel Elburg.

Waarom vandaag? Omdat 27 januari de dag is waarop in 1945, de overlevenden van concentratiekamp Auschwitz bevrijd zijn. Daarom is deze dag door de Verenigde Naties aangewezen om de slachtoffers van de nazi’s te herdenken.

Grote en kleine geschiedenis
Waarom op deze plek? Omdat ook vanuit Elburg Joodse inwoners naar de vernietigingskampen zijn weggevoerd, die – op één na – allemaal omgebracht zijn. Straks zullen hun namen worden genoemd. Eén van onze vrijwilligers, Mirjam Samson, zal de grote geschiedenis van de Holocaust verbinden met de kleine geschiedenis van een belangrijke vertegenwoordiger van de Joodse gemeenschap in Elburg vóór de oorlog, die na de Holocaust feitelijk niet meer bestond.

Veelkoppig monster
Waarom nog steeds anno 2023? De jongeren van het Nuborgh College, locatie Oostenlicht, laten ons straks een geschiedenisles zien, die duidelijk maakt dat Auschwitz geen incident was, maar een misdaad die diepe wortels heeft. De haat tegen Joden is een veelkoppig monster dat de kwade eigenschap heeft om steeds weer op te duiken, ook vandaag de dag. Met de traditionele Joodse lofzang, het Kaddisj, klinkt straks een gebed om vrede – waarmee de hoop én het geloof worden uitgesproken dat het kwaad een keer gestopt zal worden.

Ontkennen?
Waarom zijn er mensen die de ernst van de Holocaust ontkennen? Het is natuurlijk moeilijk te geloven dat mensen in staat zijn om zulke gruwelijke dingen als de moord op zes miljoen mensen, vanwege hun afkomst, hun identiteit, te bedenken, te plannen, uit te voeren en eraan mee te werken. Soms is het gemakkelijker om te ontkennen dan om onder ogen te zien wat er in ons en onder ons leeft. Wie oppervlakkig kijkt, ziet in het bord dat hier voor me staat niet veel kwaad. Wanneer je wilt weten wat er werkelijk gebeurd is, moet je bereid zijn om te zien wat erachter schuilgaat: een tastbare getuige van de uitsluiting die hier heeft plaatsgevonden; dit bord stond hier in Elburg toen het voor Joden verboden werd om de stadswallen te betreden.

Derde stap: dóen!
Waarom is het goed dat u en jij hier bent? Een belangrijk motto voor Museum Sjoel Elburg is de uitspraak uit de Talmoed: ‘Zien leidt tot gedenken, gedenken tot doen.’ U en jij bent hier om de eerste twee stappen te zetten: te zien en te gedenken. Ik wil jou daarvoor bedanken. En ik nodig je graag uit om vervolgens ook die derde stap te zetten: te dóen! Niet alleen door straks, na het noemen van de namen, naar voren te komen en een steentje te leggen als teken van respect voor degenen die er niet meer zijn. Maar ook door je te verzetten – tegen het kwaad van uitsluiting, tegen de ontkenning daarvan, tegen geweld… Daarom!